Acne begrijpen hoe huid, hormonen en microben samenwerken

Acne vulgaris is een van de meest voorkomende huidaandoeningen wereldwijd. Het treft vooral tieners maar kan op elke leeftijd voorkomen. Hoewel acne vaak wordt geassocieerd met een vette huid en puberteit, is het in werkelijkheid een complexe aandoening waarbij talgproductie, verhoorning, het huidmicrobioom, ontstekingsprocessen, genetica en omgevingsfactoren samenkomen.

Wat is acne

Acne ontstaat in de haarfollikel, ook wel pilosebaceuze eenheid genoemd. Deze bestaat uit een haartje, een talgklier en het kanaal dat uitmondt aan het huidoppervlak. De talgklier produceert talg, een olieachtige substantie die de huid beschermt en soepel houdt. Bij acne raken deze processen verstoord, waardoor een combinatie van talg, dode huidcellen en bacteriën in de porie kan ophopen.

Wetenschappelijke literatuur beschrijft acne als een multifactoriële aandoening. Dat betekent dat er geen enkele oorzaak is, maar dat verschillende biologische en omgevingsfactoren met elkaar samenhangen. Belangrijke pijlers zijn verhoogde talgproductie, afwijkende verhoorning in de porie, veranderingen in de samenstelling van talg, activiteit van specifieke bacteriën en ontstekingsreacties in de huid.

Hoe acne ontstaat stap voor stap

In veel dermatologische publicaties worden vier kernprocessen genoemd die samen bijdragen aan het ontstaan van acne.

Verhoogde talgproductie
Onder invloed van vooral androgenen kunnen talgklieren meer talg produceren. Dit zorgt voor extra ophoping van lipiden in de porie.
Afwijkende verhoorning in de follikel
De huid vernieuwt zich continu. Bij acne klonteren keratinocyten (hoorncellen) in het follikelkanaal sneller samen en laten zij minder gelijkmatig los. Dit heet hyperkeratinisatie.
Vorming van comedonen
Door de combinatie van extra talg en samengeklonterde huidcellen ontstaat een gedeeltelijke of volledige afsluiting van de porie. Dit uit zich in open comedonen (zwarte mee-eters) en gesloten comedonen (witte mee-eters).
Bacteriele overgroei en ontsteking
De bacterie Cutibacterium acnes maakt normaal deel uit van het huidmicrobioom. In een afgesloten follikel met veel talg en weinig zuurstof kan deze bacterie zich sneller vermenigvuldigen. Dat leidt tot lokale ontstekingsreacties met rode bultjes, puistjes en soms dieper gelegen knobbels.

De rol van talg en de samenstelling ervan

Talg is een complex mengsel van triglyceriden, wassen, squalene, vrije vetzuren en kleine hoeveelheden cholesterol en antioxidanten. De hoeveelheid talg is belangrijk, maar de samenstelling speelt ook een rol in acne.

Studies laten zien dat vooral de verhouding tussen verschillende vetzuren en de mate van oxidatie van lipiden van invloed kan zijn. Een relatief laag gehalte aan linolzuur in talg wordt in verband gebracht met een verhoogde neiging tot verstopping van porien. Geoxideerd squalene kan daarnaast ontstekingssignalen in de huid activeren, wat bestaande laesies kan verergeren.

Talg is tegelijk een beschermende stof en een mogelijk onderdeel van het probleem bij acne. De uitdaging is dus niet het volledig wegnemen van talg, maar het begrijpen van de balans tussen productie, samenstelling en afvoer.

Verstoorde verhoorning in de porie

De bovenste huidlaag bestaat uit verhoornde cellen die als een soort bakstenen met lipiden daartussen functioneren. Dit verhoorningsproces heet keratinisatie en speelt zich zowel aan het oppervlak als in de follikel af.

Bij acne raken de keratinocyten in het follikelkanaal veranderd in aantal en gedrag. Zij stapelen zich sneller op en laten minder gelijkmatig los. Hierdoor wordt de kans groter dat talg en cellen samen een prop vormen die de porie afsluit. Dit proces begint vaak al in een vroeg stadium, nog voordat er zichtbare puistjes zijn.

Huidmicrobioom en bacterien

De huid is het leefgebied van een groot aantal micro organismen, waaronder bacterien, gisten en virussen. Deze gemeenschap wordt het huidmicrobioom genoemd. In een gezonde situatie bestaat er een dynamische balans tussen verschillende soorten.

Bij acne speelt Cutibacterium acnes een belangrijke rol. Het gaat niet alleen om de aanwezigheid van deze bacterie, maar ook om de variatie in stammen en de interactie met andere micro organismen en met het immuunsysteem. Bepaalde stammen van Cutibacterium acnes lijken meer ontstekingsbevorderend te werken dan andere.

Moderne inzichten benadrukken dat acne niet simpelweg een gevolg is van een infectie, maar van een verstoorde interactie tussen talg, verhoorning, microbioom en immuunreacties.

Vrouw met een rustige huid die ontspannen voor de camera zit in een zachte studiosetting

Immuunsysteem en ontstekingsprocessen

Ontsteking is een kernonderdeel van acne. Het immuunsysteem reageert op signalen uit de follikel, zoals bacteriële bestanddelen, geoxideerde lipiden en beschadigde cellen. Dit leidt tot de aanmaak van ontstekingsmediatoren zoals cytokinen en chemokinen.

Onderzoekers hebben laten zien dat ontstekingsprocessen vaak al aanwezig zijn in een vroeg stadium van acne, soms zelfs voordat er duidelijk zichtbare comedonen zijn. Dat onderstreept dat acne geen puur mechanisch probleem is van verstopping, maar dat het immuunsysteem actief betrokken is.

De intensiteit en duur van deze ontstekingsreacties verschillen per persoon en kunnen mede door genetische factoren bepaald worden. Dit verklaart waarom sommige mensen vooral mee-eters hebben terwijl anderen eerder ontstoken papels en pustels ontwikkelen.

Hormonen en genetische aanleg

Hormonen zijn een bekende factor bij acne. Androgenen stimuleren de groei en activiteit van talgklieren. Tijdens de puberteit neemt de aanmaak van androgenen toe, waardoor de talgproductie stijgt. Ook bij volwassenen kunnen hormonale schommelingen, bijvoorbeeld rond de menstruatiecyclus, een rol spelen.

Genetische aanleg bepaalt mede hoe gevoelig de talgklieren zijn voor hormonale signalen en hoe de verhoorning in de follikel verloopt. Personen bij wie acne in de familie veel voorkomt, hebben een grotere kans om zelf ook in meer of mindere mate acne te ontwikkelen.

Leefstijl en omgevingsfactoren

Naast biologische factoren kunnen leefstijl en omgeving de ernst van acne beïnvloeden. Het gaat daarbij niet om een eenvoudige oorzaak gevolg relatie, maar om factoren die de bestaande aanleg kunnen versterken of verminderen.

Onder meer de volgende aspecten worden in de literatuur genoemd:

Stress
Stresshormonen kunnen ontstekingsprocessen in de huid en talgproductie beïnvloeden.
Warmte en hoge luchtvochtigheid
Dit kan transpiratie en occlusie bevorderen, waardoor porien eerder afgesloten raken.
Occlusieve cosmetica of kleding
Producten of materialen die de huid nauwelijks laten ademen kunnen bijdragen aan verstopping van poriën.
Voeding
Voor voeding bestaat geen eenvoudig schema dat voor iedereen geldt. Sommige studies suggereren dat patronen met een hoge glycemische belasting of bepaalde melkproducten bij een deel van de mensen samen kunnen gaan met meer acne, maar de individuele reactie verschilt sterk.

Verschillende vormen van acne

In de dermatologie worden verschillende klinische beelden onderscheiden. Deze kunnen gelijktijdig of afwisselend voorkomen.

Acne comedonica
Hierbij staan meeeters op de voorgrond, met relatief weinig ontstoken laesies.
Acne papulopustulosa
Hierbij zijn vooral rode bultjes en puistjes zichtbaar.
Acne nodulocystica of conglobata
Zwaardere vormen met diepere ontstekingen, knobbels en cysten, vaak met een groter risico op littekenvorming.

De ernst van acne wordt mede bepaald door het aantal en type laesies, de duur, de mate van ontsteking en eventuele littekens.

Veelvoorkomende misvattingen over acne

Acne is geen gevolg van slechte hygiene
Overmatig reinigen of agressieve reinigers kunnen de huidbarriere juist beschadigen en de huid gevoeliger maken.
Acne is niet simpelweg een infectie
Cutibacterium acnes is een normale bewoner van de huid. De interactie tussen bacterien, talg, verhoorning en immuniteit bepaalt of er acne ontstaat.
Acne is geen puur cosmetisch probleem
Hoewel de laesies aan de buitenkant zitten, is acne een biologisch complexe aandoening die ook psychische impact kan hebben.
Voeding alleen verklaart acne niet
Voeding kan voor sommige mensen een rol spelen, maar acne wordt nooit alleen door eetgewoonten bepaald.

Wanneer medische hulp inschakelen

Omdat acne een chronische en soms hardnekkige aandoening kan zijn, kan het zinvol zijn een arts of dermatoloog te raadplegen in onder meer de volgende situaties:

Bij pijnlijke knobbels of diepe ontstekingen
Bij duidelijke littekenvorming
Wanneer acne een sterke invloed heeft op zelfbeeld of dagelijks functioneren
Wanneer zelfzorg en algemene huidverzorging onvoldoende verbetering geven

Een zorgprofessional kan dan beoordelen welke behandelopties in de specifieke situatie passend zijn.

Verder lezen wetenschappelijke bronnen

Voor wie zich verder wil verdiepen in de wetenschappelijke achtergronden van acne, zijn de volgende publieke bronnen en overzichtsartikelen een goed startpunt: